કેસર કેરીનો ઇતિહાસ
ફળોના રાજા કેરીની રસપ્રદ વાતો વાગોળતા ઈતિહાસવિદ પરિમલ રૂપાણી જણાવે છે કે, પ્રાચીન કાળમાં જૂનાગઢમાં 100 જાતની દેશી કેરીનું ઉત્પાદન કરવામાં આવતું હતું. તેમાં એક આંબો નામની કેરીની જાત હતી. ત્યાર બાદ સમય જતા માંગરોળ તાલુકાના શેખ હુશેન મીયા રાજાના સમયમાં સાલેભાઈ નામના એક અમીરે હુશેન મીયાને એક નવી જાતની પાતળી રેશા વિનાની કેરી ભેટમાં આપી હતી. જે સ્વાદમાં અત્યંત મીઠી હતી. આ કેરીની મીઠાશથી ખુશ થઈને શેખ હુશેન મિયાએ આ કેરીને આંબડી કેરી એવું નામ આપ્યું હતું. આ આંબડી કેરીના તેમણે પોતાના લાલાબાગના બંગલા તેમજ આસપાસના વિસ્તારમાં વાવેતર કરાવ્યું હતું. ત્યાર બાદ આ કેરીને પ્રતિષ્ઠા વધતા જૂનાગઢ સ્ટેટના ગાર્ડન સુપ્રિન્ટેન્ડન્ટ આવંગરસાહેબે ભવનાથની તળેટી પાસેનું દુધેશ્વરનું જંગલ સાફ કરાવીને આંબડી કેરીનું વાવેતર કરાવ્યું હતું.
સમય જતાં ગીરનારી આબોહવા અને પાણીની છતના કારણે ભવનાથની તળેટીમાં વાવેલી આ આંબડી કેરીના ફળમાં ફેરફારો થયાં જેમાં કેરીની લીલાશમાં વધારો થયો સાથે સાથે કેરીનો અંદરનો ભાગ કેસરી થવા લાગ્યો આ બદલાવને લીધે આવંગરસાહેબે આ કેરીને કેસર કેરી નામ આપ્યું હતું.
1 જુન 1932માં આવંગરસાહેબના નેતૃત્વ હેઠળ દુધેશ્વરની આ જમની ઉપર મેંગો પ્લાન્ટેશન નાંખવામાં આવ્યો હતો. જેમાં રાજ્યભરના પ્રતિષ્ઠિત અમીરોને બોલાવી કેસર કેરી અંગેનો વિચાર ગોષ્ઠિનો પ્રોગ્રામ રાખવામાં આવ્યો હતો.
પશ્ચિમ કેરી વિભાગ દ્વારા 1955માં મુંબઈ ખાતે કેરીનું પ્રદર્શન રાખવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રદર્શનમાં જુનાગઢના બાગાયત વિભાગ તરફથી કેસર કેરી મોકલવામાં આવી હતી. જેમાં જૂનાગઢની કેસર કેરીને સુવર્ણચંદ્રક એનાયત થયો હતો.
ભારતના એ સમયના વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ રશિયા ગયા, ત્યારે રશિયાના વડાપ્રધાન નિકીત ખુંશ્રેવ માટે સૌરાષ્ટ્રમાંથી ખાસ કેસર કેરી મંગાવીને સાથે લઈ ગયા હતા. અને તેની સાથે જૂનાગઢની કેસર કેરીની વિદેશમાં પણ ઓળખ ઉભી થઈ હતી. ત્યારથી લઈને આજે પણ કેસર કેરીનો સ્વાદ વિદેશમાં વખણાય છે.
હાલમાં કેસર કેરીનું વાવેતર જૂનાગઢની સાથે અન્ય વિસ્તારોમાં પણ થવા લાગ્યું છે. જેમાં કચ્છ-ભુજ, વલસાડ અને મહારાષ્ટ્રનો સમાવેશ થાય છે. તેમજ કેસર કેરીની કલમો માટે વિસાવદરના હંતાગ ગામે પ્રાઈવેટ નર્સરી બનાવવામાં આવી છે. આ ઉપરાંત તાલાલામાં પણ લોકો કેસર કેરીની કલમોનો ઉછેર કરી રહ્યાં છે.
History of Kesar Mango
The acclaimed saffron-shaded Kesar assortment of mango, to a great extent developed around the lower regions of Girnar mountains in Gujarat’s Junagadh region, has worldwide acknowledgment as ‘Gir Kesar’ mango in the wake of being allowed the Geographical Indication (GI) tag.
The Kesar mango is the second assortment of mango in India to get GI enrollment after the Dussheri mango assortment developed in Uttar Pradesh.
“GI enrollment will enable the agriculturists of Junagadh and Amreli to locale gigantically. From now onwards, no other Kesar mango assortment, developed in different parts of Gujarat like Kutch, Valsad…can be sold as ‘Gir Kesar’ mango,” the Junagadh Agriculture University (JAU) Vice-Chancellor, Mr N.C. Patel, told PTI.
After the GI enrollment, mango cultivators in 18 talukas of Junagadh and Amreli locale, situated on the outskirts of the Gir Wildlife Sanctuary, will have the capacity to receive the rewards of added esteem appended to their deliver, JAU authorities said.
About 20,000 hectares of territory is under mango development in both these locale and near two lakh huge amounts of generation per annum is assessed, they included.
“According to the GI laws, in the event that anybody, aside from Junagadh and Amreli ranchers, are discovered offering Kesar mango as Gir Kesar, at that point they could be put in a correctional facility for 1-2 years and a fine of more than Rs 50,000 could be forced as punishment,” Mr Patel said.
The JAU University had petitioned for the GI application a year ago.
The GI enrollment of this tasty organic product will pass on affirmation of value and uniqueness — basically ascribed to the place of its root in a characterized land region.
Talala, Keshod, Vanthali, Una, Kodinar and Mangrol talukas are the primary creation focuses of Kesar mango in Junagadh region, while for Amreli, the focuses are Dhari, Khambha, Rajula and Jaffrabad.
Tossing light on the historical backdrop of the Kesar assortment of mango, a JAU official stated: “The Kesar mango was first spotted by Junagadh Wazir Sale Bhai in Vanthali taluka of Junagadh.”
In this manner, it was sent to Mangrol’s Sheik Jehangir Mia, who, in the wake of having the delightful natural product sowed the bit in his garden and named it as ‘Saale ki Aambdi’, he included.
Coming to think about the organic product, the Junagadh plant administrator A.S.K. Iyengar accumulated data about this lord of organic products from Jehangir Mia and went by Vanthali to get ready couple of unions for planting them in the area, the authority said.
“Afterward, around 75 unites arranged by him were planted at the Junagadh Laal Dori cultivate arranged on the lower regions of Girnar mountains and following three years, Junagadh Nawab Babi Mahabat Khanji-III was offered the natural product to taste,” he said.
“The nawab preferred the essence of this flavorful foods grown from the ground it the name of Kesar in around 1934,” he said.
A manually written note of the garden director, reported with the administration, portrays the trail of occasions which in the long run prompted naming of this Junagadh mango assortment as Kesar, the authority said.
Courtesy: The Hindu Business Line & Daily Gujarat.Com
